Dzieje upadku.
Inspiracją dla dzisiejszego wpisu jest lektura bestselerowej książki Petera Wohllebena „Sekretne Życie Drzew”, której początek nawiązuje do pewnego wydarzenia z maja 2019 roku. Prowadziłem wtedy młodzież do świętokrzyskiego klasztoru. Szliśmy Drogą Królewską, wcześniej mijając w Nowej Słupi nieszczęśliwego, odwiecznego pielgrzyma. Po pewnym czasie, jak zwykle, skręciłem w lewo by pokazać obumarłego parę lat temu blisko trzystuletniego matuzalema – Buk Jagiełły. Było to dobre miejsce dla przewodników świętokrzyskich na opowieść o zależnościach między gatunkami w pierwotnym lesie oraz na historie o królach, którzy tym szlakiem przez stulecia wędrowali do opactwa na szczycie. Niestety silne wiatry majowe obaliły staruszka. Rozpoczął on ostatni etap swojej drogi zamieniając się powoli w pokarm dla innych leśnych organizmów.
W Puszczy Jodłowej nie tylko jodły
Choć Świętokrzyski Park Narodowy zwany jest również Puszczą Jodłową, to właśnie buk jest drugim po jodle, gatunkiem parkowego drzewostanu. W obszarze Łysogór, na glebach powstałych na liczących sobie pół miliarda lat kambryjskich piaskowcach kwarcytowych, głównym typem lasu jest jedlina, czyli bór jodłowy oraz buczyna karpacka. Gatunkiem charakterystycznym, występującym w runie tej ostatniej jest żywiec gruczołowaty.
Są też inne miejsca w Parku, gdzie na sto milionów lat młodszych piaskowcach dewońskich pasma Klonowskiego wykształcił się inny typ lasu – buczyny sudeckie. Tu z kolei gatunkiem charakterystycznym jest żywiec dziewięciolistny. Najwyższy szczyt tego pasma to Bukowa Góra, której nazwa rozwiewa wątpliwości jakie drzewo tam dominuje.
Można zatem powiedzieć, że Puszcza Jodłowa jest właściwie puszczą jodłowo-bukową.
Buk Jagiełły – Drugie życie? Samopomoc wśród drzew.
Wracając do Buku Jagiełły – czy jest jeszcze jakaś szansa dla przewróconego staruszka? Czy pozostała mu już tylko powolna zamiana w próchnicę? Peter Wohlleben swoją książkę rozpoczyna od opisu omszałych kamieni. Te, po wnikliwszej analizie, okazały się zielonymi, żywymi pozostałościami pnia buka, który spróchniał około 400 czy 500 lat wcześniej! Jak to możliwe?
Autor w niebywale przystępny sposób tłumaczy wzajemne zależności w lesie, zwłaszcza pomiędzy bukami, które poprzez wspólny system korzeni potrafią nawzajem się dokarmiać i dbać o słabsze osobniki. Dlaczego tak robią? Można powiedzieć, że razem raźniej! Las bukowy nie jest zbiorem osobnych drzew, z których każde walczy samodzielnie o przetrwanie, ale złożonym ekosystemem. Ten łatwiej utrzymać w równowadze, jeżeli poszczególne osobniki przeżyją. Tym samym mniejsza jest szansa na powstanie w lesie, w koronach drzew wyrwy, która narazi pozostałe okazy na silny wiatr czy też na palące, wysuszające glebę słońce.
Naturalnie rosnąca buczyna potrafi doprowadzić do równomiernej fotosyntezy i produkcji cukrów u każdego połączonego w ekosystem osobnika, niezależnie od tego, czy ten ma lepsze czy gorsze predyspozycje genetyczne lub rośnie na dostatecznie żyznej glebie. Wydawać by się mogło, że w procesie ewolucji najsilniejszy przeżywa, ale nawet zdrowemu, silnemu bukowi zdarzają się chwile słabości. Wtedy jest wspomagany przez słabsze okazy, którym wcześniej sam pomógł.
Płyną stąd wnioski także dla Naszego gatunku. Czy nie czujemy się lepiej i bezpieczniej, gdy wiemy, że wokół Nas jest ktoś na kogo można liczyć? Przecież prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.
Buk Jagiełły w drodze po baśniowe skrzydła
Czy Buk Jagiełły ma szansę przetrwać w formie wspomnianej na początku poprzedniego paragrafu, karmiony przez sąsiadujących pobratymców? Będzie to mocno utrudnione, ponieważ władze carskie pod koniec XIX wieku poleciły przekształcić dawny klasztor na Świętym Krzyżu w ciężkie więzienie. Wycięto wtedy pas w lesie tzw. przesiekę Czengierego. Zrobiono to by utrudnić przyszłym powstańcom zdobywanie murów opactwa, pieczętując tym samym los staruszka, gdyż zniszczono powiązane z sędziwym bukiem młodsze drzewa, a tym samym najpewniej także ich wspólny system korzeniowy.
Zachęcam do lektury pasjonującej opowieści o Sekretnym Życiu Drzew. Znajdziemy tam m. in. odpowiedzi na pytania – jak długo żyją buki, jaką szansę ma bukwia na przemianę w dojrzałe drzewo, a także czemu w wyższych górach np. Beskidach i Tatrach spotyka się całe połacie lasów bukowych z powyginanymi u dołu pniami?
Być może z tą wiedzą łatwiej przyjdzie Nam odnaleźć drogę do mitycznej Bukowiny, która wciąż Nas woła do siebie. Bukowina, gdzie świętym bukom rosną skrzydła. A kto na nie bardziej zasługuje, jeżeli nie Buk Jagiełły?
